ระบบประสาทและโรคทางระบบประสาท

ระบบประสาท (Nervous system) ระบบประสาท คือ ระบบที่ทำหน้าที่ควบคุมและประสานงาน ของการทำงานในระบบอวัยวะต่างๆในร่างกาย เช่น ระบบทางเดินอาหาร ระบบทางเดินหายใจ ระบบต่อมไร้ท่อ ระบบอวัยวะสืบพันธุ์ เป็นต้น ระบบประสาทจะทำให้ความสัมพันธ์ของระบบการทำงานจากสิ่งแวดล้อมภายนอกและอวัยวะต่างๆทำงานอย่างการตอบสนองที่เหมาะสม เพื่อตอบสนองการทำงานของร่างกายและการรักษาความสมดุลของร่างกาย แบ่งออกเป็น 2 ระบบ คือ

1. ระบบประสาทส่วนกลาง : ประกอบด้วย สมอง และ ไขสันหลัง

สมอง คือ อวัยวะสำคัญในสัตว์หลายชนิดตามลักษณะทางกาย จัดว่าเป็นส่วนกลางของระบบประสาท สมองมีหน้าที่ควบคุมและสั่งการการเคลื่อนไหว, พฤติกรรม และรักษาสมดุลภายในร่างกาย เช่น การเต้นของหัวใจ ความดันโลหิต สมดุลของเหลงในร่างกาย และอุณหภูมิ เป็นต้น หน้าที่ของสมองยังเกี่ยวข้องกับการรู้ ความจำ การเรียนรู้การเคลื่อนไหว และความสามารถอื่นๆที่เกี่ยวกับการเรียนรู้

ไขสันหลัง คือ อวัยวะที่มีลักษณะเป็นท่อยาวผอม ซึ่งมีเนื้อเยื่อประสาทเป็นส่วนประกอบสำคัญ อันได้แก่ เซลล์ประสาท และ เซลล์เกลียหรือเซลล์ที่ช่วยค้ำจุนเซลล์ประสาท ซึ่งไขสันหลังจะเป็นส่วนที่ยาวต่อลงมาจากสมอง สมองและไขสันหลังจะรวมกันเป็นระบบประสาทส่วนกลาง หน้าที่หลักของไขสันหลังคือการถ่ายทอดกระแสประสาท ระหว่างสมองและส่วนต่างๆของร่างกาย ทั้งนี้เพียงตัวไขสันหลังเอง ยังสามารถควบคุมการเกิดรีเฟลกซ์ เช่นการยกขาทันทีเมื่อเผลอเหยียบตะปู และศูนย์สร้างรูปแบบการเคลื่อนไหวกลาง

2. ระบบประสาทรอบนอก : เส้นประสาทสมอง 12 คู่ และ เส้นประสาทไขสันหลัง 31 คู่

เส้นประสาทสมอง (Cranial nerve) มี 12 คู่ ทอดออกมาจากพื้นล่างของสมองผ่านรูต่างๆที่พื้นของกะโหลกศีรษะ ประสาทสมองบางคู่จะทำหน้าที่รับ Cranial nerve ทั้ง 12 คู่นี้ จะมีชื่อตามตำแหน่งที่ตั้งและตามหน้าที่การทำงาน ได้แก่

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 1 เส้นประสาทออลแฟกทอรี : รับความรู้สึกเกี่ยวกับกลิ่นจากเยื่อจมูกเข้าสู่ออลแฟกเทอรีบัลบ์แล้วเข้าสู่ออลแฟเทอรีโลบของสมองส่วนซีรีบรัมอีกทีหนึ่ง

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 2 เส้นประสาทออพติก : รับความรู้สึกเกี่ยวกับการมองเห็นจากเรตินาของลูกตาเข้าสู่ออพติกโลบแล้วส่งไปยังออกซิพิทัลโลบของซีรีบรัมอีกทีหนึ่ง

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 3 เส้นประสาทออคิวโลมอเตอร์ : เป็นเส้นประสาทสั่งการจากสมองส่วนกลางไปยังกล้ามเนื้อลูกตา 4 มัด ทำให้ลูกตาเคลื่อนไหวกลอกตาไปมาได้ และยังไปเลี้ยงกล้ามเนื้อที่ทำให้ลืมตา ทำให้ม่านตาหรี่หรือขยายและไปยังกล้ามเนื้อปรับเลนส์ตาอีกด้วย

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 4 เส้นประสาททรอเคลีย : เป็นเส้นประสาทสั่งการไปยังกล้ามเนื้อลูกตาทำให้ลูกตามองลงและมองไปทางหางตา

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 5 เส้นประสาทไตรเจอมินัล : แบ่งออกเป็น 3 แขนง ทำหน้าที่รับความรู้สึกจากใบหน้า ลิ้นฟัน ปากเหงือก กลับเข้าสู่สมองส่วนพาเรียทัลโลบ ทำหน้าที่สั่งการไปควบคุมกล้ามเนื้อที่เกี่ยวกับการเคี้ยวอาหาร

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 6 เส้นประสทแอบดิวเซนส์ : เป็นเส้นประสาทสั่งการออกจากพอนส์ไปยังกล้ามเนื้อลูกตาทำให้เกิดการชำเลือง

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 7 เส้นประสาทเฟเชียล : เป็นเส้นประสาทที่สั่งการไปยังกล้ามเนื้อหน้าทำให้เกิดสีหน้าต่างๆกัน และยังเป็นเส้นประสาทรับความรู้สึกรับรสจากปลายลิ้นเข้าสู่ซีรีบรัมส่วนพาเรียทัลโลบด้วย

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 8 เส้นประสาทออดิทอรี (auditoty nerve) เส้นประสาทรับความรู้สึกแยกเป็น 2 แขนง แขนงหนึ่งจากคอเคลียของหูทำหน้าที่เกี่ยวกับการได้ยินเข้าสู่ซีรีบรัมส่วนเทมพอรัลโลบอีกแขนงหนึ่งนำความรู้สึกเกี่ยวกับการทรงตัวจากเซมิเซอร์คิวลาร์แคแนล เข้าสู่ซีรีบรัม

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 9 เส้นประสาทกลอสโซฟารินเจียล (glossopharyngeal nerve) เป็นประสาทรับความรู้สึกจากช่องคอ เช่น ร้อน เย็น และรับรสจากโคนลิ้นเข้าสู่ซีรีบรัม ส่วนพาเรียทัลโลบและนำกระแสประสาทสั่งการจากสมองไปยังกล้ามเนื้อบริเวณคอหอยที่เกี่ยวกับการกลืน และต่อมน้ำลายให้หูให้หลั่งน้ำลาย

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 10 เส้นประสารทเวกัส (vegus nerve) เป็นเส้นประสาทรับความรู้สึกจากลำคอ กล่องเสียง ช่องอก ช่องท้อง ส่วนเล้นประสาทสั่งการจะออกจากเมดัลลาออบลองกาตา ไปยังกล้ามเนื้อลำคอ กล่องเสียง อวัยวะภายในช่องปาก และช่องท้อง

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 11 เส้นประสาทแอกเซสซอรี (accessory nerve) เป็นเส้นประสาทสั่งการจากเมดัลลาออบลองกาตาและไขสันหลังไปยังกล้ามเนื้อคอ ช่วยในการเอียงคอและยกไหล่

· เส้นประสาทสมองคู่ที่ 12 เส้นประสาทไฮโพกลอสวัล (hypoglossal nerve) เป็นเส้นประสาทสั่งการไปยังกล้ามเนื้อลิ้นทำให้เกิดการเคลื่อนไหวของลิ้น

ประสาทไขสันหลัง เส้นประสาทที่แยกออกจากไขสันหลังมีทั้งหมด 31 คู่ เป็นเส้นประสาทประสม(mixed never)แบ่งออกเป็นทั้งหมด 5 บริเวณดังนี้

· เส้นประสาทบริเวณคอ 8 คู่

· เส้นประสาทบริเวณอก 12 คู่

· เส้นประสาทบริเวณเอว 5 คู่

· เส้นประสาทบริเวณกระเบนเหน็บ 5 คู่

· เส้นประสาทบริเวณก้นกบ 1 คู่

เซลล์ประสาท

เซลล์ประสาท ประกอบด้วยส่วนที่สำคัญสองส่วน คือ ตัวเซลล์ (cell body) และ ใยประสาท (nerve fiber) ตัวเซลล์เป็นส่วนของไซโทรพลาซึมและนิวเคลียส ตัวเซลล์มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-25 ไมโครเมตร ภายในมีออร์แกเนลล์ที่สำคัญ คือไมโทรคอนเดรีย เอนโดรพลาสมิกเรติคูลัมและกอลจิคอมเพล็กซ์จำนวนมาก ใยประสาทเป็นส่วนของเซลล์ที่ยื่นออกมาตัวเซลล์มีลักษณะเป็นแขนงเล็กๆ ใยประสาทที่นำกระแสประสาทเข้าสู่ตัวเซลล์ เรียกว่า เดนไดรต์ (dendrite) ใยประสาทที่นำกระแสประสาทออกจากตัวเซลล์เรียกว่า แอก ซอน (axon) เซลล์ประสาทแต่ละเซลล์จะมีเดนไดรต์แยกออกจากตัวเซลล์หนึ่งใยหรือหลายใยส่วนแอกซอนมีเพียงใยเดียวเท่านั้น

· ตัวเซลล์ : ลักษณะคล้ายกับเซลล์ทั่วไป ภายในมีนิวเคลียส มีหน้าที่เกี่ยวกับการเจริญเติบโต และเมแทบอริซึมของเซลล์ประสาท แหล่งสร้างพลังงาน สังเคราะห์โปรตีนที่เป็นสารสื่อประสาท และยังมี Neuro fibrill เป็นเส้นฝอยมีหน้าที่ช่วยกระจายกระแสประสาทและพยุงเซลล์ ประสานกันเป็นร่างแห

· ใยประสาท : เป็นส่วนที่ยื่นออกมาจากตัวเซลล์ แบ่งเป็น 2 ชนิดคือ

-เดนไดรต์ : นำกระแสประสาทเข้าสู่ตัวเซลล์

-แอกซอน : นำกระแสประสาทออกจากตัวเซลล์ โดยมีเยื้อไมอีลิน ที่สร้างจากเซลล์ชวานห่อหุ้มรอบแอกซอน

ชนิดของเซลล์ประสาท แบ่งตามหน้าที่การทำงาน

1.เซลล์ประสาทรับความรู้สึก (Sensony Neuron ) : รับความรู้สึกจากส่วนต่างๆเข้าสู่สมองและไขสันหลัง

2. เซลล์ประสาทสั่งการ ( Motor Neuron ) : นำกระแสประสาทออกจากสมองและไขสันหลังไปยังกล้ามเนื้อและส่วนต่างๆของร่างกาย

3. เซลล์ประสาทประสานงาน ( Association Neuron ) : เป็นตัวเชื่อมระหว่างเซลล์รับความรู้สึกและเซลล์สั่งการ

ชนิดของเซลล์ประสาท แบ่งตามลักษณะ

1.เซลล์ประสาทขั้วเดียว (Unipolar neuron) : เป็นเซลล์ประสาทที่มีใยประสาทยื่นออกจากตัวเซลล์เพียงกิ่งเดียว แล้วแยกออกเป็น 2 กิ่ง

2.เซลล์ประสาทหลายขั้ว (Multipolar neuron) : เป็นเซลล์ประสาทมีแขนงแยกออกมาเป็น 2 แขนง โดยแขนงหนึ่งเป็นแอกซอน และอีกแขนงหนึ่งเป็นเดนไดรต์ ความยาวของแขนงทั้งสองนี้ใกล้เคียงกัน

3.เซลล์ประสาทประสานงาน (Association neuron) : เป็นเซลล์ประสาทที่มีเส้นใยออกจากตัวเซลล์หลายกิ่ง โดยมีแอกซอนเพียง 1 กิ่ง นอกนั้นเป็นเดรนไดรต์ทั้งหมด

โรคระบบประสาท

โรคระบบประสาท คือ โรคที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของระบบประสาท ภาวะผิดปกติของระบบประสาทที่สามารถพบบ่อย คือ การบาดเจ็บของระบบประสาทจากอุบัตติเหตุ โรคหลอดเลือดสมอง โรคติดเชื้อของระบบประสาทกลาง โรคสมองเสื่อม โรคเนื้องอกและความผิดปกติทางเมตาโบลิก

โรคระบบประสาทและสมอง มีดังนี้

· โรคหลอดเลือดในสมอง

· โรคสมองขาดเลือด

· โรคอัมพฤกษ์ อัมพาต

· โรคเนื้องอกในสมอง

· โรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ

· โรคฝีในสมอง

· โรคสมองฝ่อ

· โรคสมองพิการ

· โรคพาร์กินสัน

· โรคไฮเปอร์

· โรคลมชัก ลมบ้าหมู

· โรคกระดูกทับเส้นประสาท

· โรคออทิสติก

· โรคอัลไซเมอร์

· โรคเหน็บชา

· โรคปากเบี้ยว

· โรควัวบ้า

· โรคระบบประสาทถูกทำลาย

สาเหตุการเกิดจากโรคระบบประสาทและสมอง

· ความเสื่อมของเซลล์สมอง เกิดขึ้นในผู้สูงอายุเนื่องจากการเสื่อมที่เป็นปกติของเซลล์ เมื่ออายุมากขึ้นก็ทำให้การทำงานประสิทธิภาพลดลง พบมากใน โรคพาร์กินสัน โรคอัลไซเมอร์ พบในผู้ที่มีอายุตั้งแต่ 65 ปีขึ้นไป

· เกิดจากหลอดเลือดในสมอง พบว่ามีการแข็งตัวของหลอดเลือดจนไปกดทับสมองส่วนสำคัญ พบว่าเป็นโรคที่พบบ่อยที่สุดของผู้ป่วยโรคระบบประสาทและสมอง มักจะมีสาเหตุข้างเคียงของโรคอื่นที่ป่วยมาก่อน เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคอ้วน

· เกิดการบาดเจ็บของสมอง จากอุบัติเหตุ แรงกระแทก การทะเลาะวิวาท พบว่าผู้ชายมีโอกาสเสี่ยงมากกว่าผู้หญิง

· การติดเชื้อต่างๆ ทั้งเชื้อแบคทีเรีย เชื่อไวรัส ทำให้เกิดอาการของโรคสมองอักเสบ โรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ

· เนื้องอกในสมอง พบว่าเป็นสาเหตุการเกิดโรคที่พบบ่อยเช่นกัน มีโอกาสเป็นได้ทุกเพศทุกวัย

· การรับสารพิษ เช่นสารตะกั่ว สารเสพติด ยากระตุ้นพวกสเตียรอยด์

· เกิดจากโรคออโตอิมมูนหรือโรคภูมิต้านทานตนเอง พบว่ามีโอกาสเกิดอาการทางสมองไม่มาก พบไม่บ่อย

· ความผิดปกติแต่กำเนิด หรือความผิดปกติทางพันธุกรรม ส่งต่อมาทางมารดา เช่น การรับสารพิษขณะตั้งครรภ์ โรคหัดเยอรมัน การขาดไทรอยด์แต่กำเนิด

· โรคมะเร็งสมอง ซึ่งมะเร็งสมองมีทั้งแบบที่เกิดขึ้นที่เซลล์สมองเองและเกิดจากการแพร่กระจายจากมะเร็งในอวัยวะอื่นมาสู่สมอง พบว่าหากตรวจพบการแพร่กระจายของมะเร็งมาที่สมองจะทำให้เสียชีวิตได้ภายใน 1 ปี และเป็นสาเหตุขอวการเสียชีวิตของผู้ป่วยโรคมะเร็ง 20 %

อาการที่สามารถสังเกตุได้ของโรคระบบประสาทและสมอง

· อาเจียร คลื่นไส้

· ปวดศีรษะ ปวดมาขึ้นเรื่อยๆ ไม่เคยปวดมาก่อน

· มึนงง สับสน เซื้องซึม

· ปากเบี้ยว ดื่มน้ำแล้วหก พูดไม่ชัด ตาพร่ามัว

· เดินเซ ทรงตัวไม่ได้

· ชาตามมือและเท้า ชาที่ใบหน้า

· หลงๆลืมๆ จำไม่ได้

· กล้ามเนื้ออ่อนแรง ควบคุมไม่ได้

· ชัก เกร็ง

· ไม่รู้สึกตัว โคม่า